Dolunaylar bizim için neden bu kadar önemli?

Getty Images 26 Şubat 2024’te İtalya’nın Molfetta kentindeki Molfetta Katedrali’nin kulelerinin arkasından yükselen dolunay

Çarşamba günü gözlemlenecek dolunay, Kuzey Yarımküre’de bu kışın son dolunayı olacak. Ekvatorun güneyindeyse yaz mevsiminin son dolunayı olarak kayda geçecek.

12 Şubat günü tam bir yuvarlak haline gelecek olan Ay’ın bu şekli 14 Şubat Sevgililer Günü’ne de yansıyacaktır ve bu da kutlayanlar için ekstra bir romantik gökyüzü yaratabilir.

Dolunaya her ay farklı bir isim veriliyor.

Ocak ayındaki dolunay ‘Kurt Dolunayı’ olarak adlandırılırken, Şubat ayında ‘Kar Dolunayı’ olarak tanımlanıyor.

Dolunay, Ay’ın bize bakan tüm yüzünün aydınlanmasıyla oluşuyor. Bunun olabilmesi için Güneş, Dünya ve Ay şeklinde hizalanma gerekiyor.

Dolunaylar, dünya genelindeki yerel kültürler ve gelenekler üzerinde de önemli rol oynamıştır.

Efsaneler, mitolojik bağlantılar ve yüklenen anlamlardan bazılarını derledik.

Getty Images Ishango Kemiği’nin sergilendiği Brüksel’deki müze önünde dev bir kopyası yer alıyor

Ay’ın döngüleri, düzenli büyüme ve küçülme evreleri üzerinden, ilkel zamanlardan beri zamanı takip için kullanılmıştır.

Bugün Demokratik Kongo Cumhuriyeti olan topraklarda 1957’de bulunan Ishango Kemiği’ni ele alalım. Muhtemelen bir babun maymununa ait kaval kemiğinden alınan ve 20 bin yıldan daha eski olduğu hesaplanan kemiğin erken bir takvim biçimi olduğuna inanılıyor.

Belçikalı bir jeolog tarafından bulunan ve bugün Brüksel’de sergilenen kemikte belirgin dairesel şekiller gözleniyor.

Harvard Üniversitesi’nde arkeolog Alexander Marshack, bu dairelerin ayın farklı evrelerini temsil ettiğini ve kemiğin altı ay süreli bir Ay takvimi olarak kullanılmış olabileceğini savunuyor.

Hasat Ay, Sonbahar Ekinoksuna (Eylül sonu veya Ekim başı) en yakın olan dolunaya verilen isimdir.

Yılın bu zamanında Ay, güneş battıktan hemen sonra doğar, bu da ürünlerini toplamaya çalışan çiftçilerin Ay ışığı yardımıyla geç saatlere kadar çalışmaya devam edebildiği anlamına gelir.

Günümüzdeyse çoğu çiftçi traktörlere koyulan projektörlerle hasadı tamamlıyor.

DOLUNAY ATALARIMIZ İÇİN NEDEN ÖNEMLİYDİ?

Çin’de, Sonbahar Ortası Festivali, Zhongqui Jie (Ay Festivali olarak da bilinir) Hasat Ayı gününde gerçekleşir ve resmi tatil olarak kutlanır.

Festivalin tarihi 3 bin yıl öncesine dayanıyor ve bol ürün beklentisiyle düzenleniyor.

Benzer şekilde, Kore’deki Chuseok festivali Hasat Ayı’na denk gelecek şekilde düzenleniyor ve üç gün devam ediyor. Çiftçi aileler hasadı kutlamak ve toprakla uğraşan atalarına saygı göstermek için bir araya geliyor.

Hindu kültüründe, Purnima adı verilen dolunay günleri oruç ve dualarla birlikte idrak ediliyor.

Kartik Purnima, Hindu takviminin en kutsal ayı olan Kasım ayında düzenleniyor. Kartik Purnima, Tanrı Şiva’nın Tripurasura isimli şeytana karşı zaferiyle, Tanrı Vişnu’nun ilk enkarnasyonu olan Matsya’yı da simgeler.

Bu dolunaydaki dini ritüeller arasında kutsal nehirlerde yıkanma ve topraktan yapılan kandiller yakma yer alır.

Dolunay zamanı başlayan Kumbh Mela, her on iki yılda bir gerçekleşir.

Getty Images Kuzye Kore’de Chuseok sırasında Koreliler hasat için şükranlarını sunar ve atalarına saygı gösterirler

Budistler, Buda’nın 2 bin 500 yıl önce bir dolunay zamanı dünyaya geldiğine ve aydınlanmaya ulaştıktan sonra yine bir dolunayda öldüğüne inanıyor. Anma amaçlı ritüel Nisan veya Mayıs ayındaki dolunayda Buda Purnima (Buda Dolunayı) ismiyle idrak ediliyor.

Sri Lanka‘da, her ayın dolunayda alkol ve et satışı yasaklanıyor ve Poya adıyla resmi tatil olarak idrak ediliyor.

Budist Bali‘de de dolunay Purnama adıyla idrak ediliyor. Tanrıların ve tanrıçaların kutsama amacıyla Dünya’ya indiklerine inanılıyor. Ritüel olarak ilahiler söyleniyor, adaklar sunuluyor ve meyve ağaçları dikiliyor.

Bazı Müslümanlar, dolunay zamanında üç günlük bir oruç tutabiliyor. Dolunay İslam coğrafyasında Beyaz Günler veya Arapça Al-Ayyam al-Bid olarak anılabiliyor.Hz. Muhammed’in, karanlık geceleri aydınlattığı için Allah’a şükretmek amacıyla bu günlerde oruç tuttuğuna inanılıyor.

Hristiyanlıktaysa, İsa Peygamber’in göğe yükselişi olarak kabul edilen Paskalya, ilkbahar ekinoksunu takip eden ilk dolunaydan sonraki ilk pazar günü kutlanıyor.

Meksika ve diğer bazı Latin Amerika ülkelerinde, kıtanın yerli halklarına uzanan bir gelenek olan “Ay Dansı” yapılıyor.

Getty Images Bali’deki Purnama’da insanlar tanrılara ve tanrıçalara adaklar sunarlar

DOLUNAY EFSANELERİ

Avrupa’da, eski zamanlardan beri dolunayın bazı insanlarda deliliğe neden olduğu düşünülmüştür. Bu anlama gelen “lunacy” kelimesi, Ay’ın Latince karşılığı olan Luna’dan türemiştir.

Dolunayın kontrol edilemeyen davranışları tetiklediği düşüncesi, kurt adam efsanesinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Yunan tarihçi Herodot, MÖ 4. yüzyılda İskitya’da (şimdiki Rusya’da) Neuri adlı bir kabileden bahsetti ve halkının her yıl birkaç gün kurda dönüştükleri efsanesini ortaya attı.

Avrupa’da, 15. ve 17. yüzyıllar arasında kurt adam oldukları gerekçesiyle yargılanan insanlar oldu.

Bu davaların en ünlülerinden birinde 1589’da Almanya’da Peter Stubbe adlı bir toprak sahibi yargılandı. Avcılar, onun bir kurttan insana dönüştüğünü gördüklerini iddia ettiler. Stubbe işkence altındayken, kendisini kurt adama dönüştüren sihirli bir kemere sahip olduğunu söyledi. Bu sayede insanları avlayıp yiyebildiğini anlattı.

2000 yılında İngiltere’nin Bradford kentinde yapılan bir araştırmaya göre, dolunay sırasında hayvanların agresifleşme olasılığının yükseldiği görüldü.

Araştırma, 1997 ile 1999 yılları arasında, hayvan ısırığı yaralanmalarıyla hastaneye gelen hasta sayısının dolunay civarındaki günlerde önemli ölçüde arttığını tespit etti.

Ancak bu ısırıklar arasında ne yazık ki kurt adam ısırığı yoktu.

Getty Images 1935’te yayınlanan ‘Londra’nın Werewolf’u filminden bir kare

DOLUNAY VE UYKU

Bazıları dolunayda uyku ritminin bozulduğuna inanıyor.

Çalışmalar, dolunay sırasında veya civarında insanların uykuya dalmasının daha uzun sürdüğünü, derin uykuda daha az zaman geçirildiğini, daha az uyunduğunu ve uykuya yardımcı olan bir hormon olan melatonin seviyelerinin daha düşük olduğunu gösteriyor.

Deneylere katılan kişiler, dolunay ışığının giremediği kapalı odalarda bile daha az tatmin edici bir uyku uyuduklarını söylüyor.

Bahçe ile uğraşan birçok kişi, Ay’ın toprağı iyileştirdiğine inancıyla dolunay zamanında tohum ve filiz ekiyor. Baliler de Purnama’da böyle yapıyor.

Dolunay zamanı, Ay’ın çekim kuvveti Dünya’nın bir tarafına yoğunlaşırken, Güneş’in çekim kuvveti de diğer tarafına benzer etki yapar. Dolunayda gelgitler daha etkili olur.